Darganfod tegeirian prin ar warchodfa yng Nghanolbarth Cymru
Mae tegeirian prin iawn o'r enw troellig Wyddelig, nad yw'n hysbys yn unman arall yng Nghymru nac yn Lloegr, wedi ymddangos ar warchodfa yng nghanolbarth Cymru a reolir gan Gyfoeth Naturiol Cymru (CNC).
Daethpwyd o hyd i gytref fach o’r sbigynnau blodau gwyn hufennog ar Gors Fochno, cyforgors fawn o fri rhyngwladol rhwng y Borth ac aber Afon Dyfi, a rhan o Warchodfa Natur Genedlaethol (GNG) Dyfi.
Gwnaethpwyd y darganfyddiad ddiwedd mis Gorffennaf gan Justin Lyons, aelod o staff CNC, wrth iddo wirio'r Merlod Mynydd Cymreig a ddefnyddir i bori caeau corsiog o amgylch y gyforgors.
Dywedodd Mike Bailey, Uwch Swyddog - Rheoli Tir CNC:
“Mae tegeirianau gwyllt yn adnabyddus am wasgaru dros bellter hir a blodeuo anrhagweladwy, mae ganddyn nhw gyfnod blodeuo byr o ganol Gorffennaf i fis Awst, ac nid yw'n blodeuo bob blwyddyn, felly mae hwn yn ddarganfyddiad rhyfeddol.
“Er bod ganddo ddosbarthiad eang yng ngogledd America, yn Ewrop mae'r tegeirian wedi'i gyfyngu i nifer fach o safleoedd yng ngogledd-orllewin yr Alban ac Iwerddon. Mae wedi diflannu o’i unig safle hysbys yn Lloegr - yn Nyfnaint - ac wedi dirywio mewn mannau eraill. ”
Ar sail astudiaethau genetig, mae arbenigwyr yn credu y gallai'r rhywogaeth fod wedi cytrefu yn Iwerddon o hadau tebyg i lwch a chwythwyd ar draws Môr yr Iwerydd, felly gall hadau a gariwyd gan y gwynt gyfrif am y tegeirianau sydd bellach yn ymddangos yng Ngheredigion.
CNC sy'n rheoli Cors Fochno ac mae'r corff bellach yn ystyried y ffordd orau i alluogi pobl leol ac ymwelwyr i weld y tegeirianau'r haf nesaf, wrth gynnal y pori a diogelu'r gytref rhag difrod anfwriadol.
Mae Cors Fochno yn un o saith o Ardaloedd Cadwraeth Arbennig (ACA) cyforgorsydd iseldir yng Nghymru lle mae gwaith adfer cyforgorsydd wedi'i ariannu gan yr UE a Llywodraeth Cymru ar y gweill ar hyn o bryd.
Nod Prosiect Cyforgorsydd Cymru LIFE yw amddiffyn storfeydd carbon pwysig y cyforgorsydd, ailddechrau tyfiant mawn a chynnal eu bioamrywiaeth ryfeddol.
Mae'n debyg mai'r troellig Wyddelig fydd y rhywogaeth brin fwyaf nodedig o blith llawer ar Gors Fochno, sy'n cynnwys cytrefi da o degeirianau llydanwyrdd bach, migwynnau prin a gwlithlysiau. Mae llawer o infertebratau prin fel Gwrid y gors (rhywogaeth y credwyd ar un adeg ei bod wedi diflannu o Brydain), gweirlöyn mawr y waun a chriciedyn hirgorn y gors hefyd yn ffynnu ar y warchodfa.
Dywedodd Sue Parker o’r Hardy Orchid Society:
“Mae'r darganfyddiad cyffrous hwn yn enghraifft arall eto o'r buddion niferus y mae Cymru yn eu cael o'r buddsoddiad parhaus yn rheolaeth briodol ein Gwarchodfeydd Natur Genedlaethol.”